Daha önceki yazılarımda covide bağlı beyin tutulumunun zamanla daha iyi anlaşılacağından bahsetmiştim. Henüz iki önceki yazımda, covidden dolayı vefat eden 10 hastalık bir otopsi serisinden çıkan bulgulardan konuşmuştuk.
Beyinde Alzheimer hastalığında biriken hatalı proteinlerden birisinin covid sonrasında da biriktiğini, bunun da gelişen unutkanlıkla ilişkili olabileceğini detaylarıyla yazmıştım. Bu hafta içerisinde Nature dergisine, covidin beyin üzerine etkileri ile ilgili çok önemli bir yazı kabul edildi. Ben de okur okumaz kaba hatları ile sosyal medya üzerinden yazdım. Sizler için de daha detaylı bir yazı hazırladım. Bu araştırmanın özelliği şu; UK Biobank adı verilen bir çalışma için beyin görüntülemesi yapılan hastalar üzerinde çalışıldığından, hastaların önceki ve sonraki görüntülemeleri karşılaştırılabiliyor.
Böylelikle beyinde gelişen bir durum olduğunda bunun eskiden olan bir patoloji mi yoksa covidle ilişkili mi gelişti karışıklığı olmuyor. Yaşları 51-81 arası değişen 785 UK Biobank katılımcıları üzerinde gerçekleştirilen bu çalışmada, SARS-CoV-2enfeksiyonu (covid19) geçiren 401 kişi ve 385 kontrol değerlendirilmiş. Enfeksiyon öncesi ve covid enfeksiyonundan ortalama 141 gün sonraki beyin görüntülemeleri değerlendirilmiş ve karşılaştırılmış. Bu çok önemli ve çalışmayı sağlam yapan bir unsur.
Çünkü az evvel de belirttiğim gibi, enfeksiyondan önce beyin görüntülemesi olması, beyinde sonradan oluşan değişikliklerin covid enfeksiyonuna bağlı olduğunun önemli bir kanıtıdır. Böylece daha önceden olan bir patoloji varsa bilinir. Çalışma sonucunda, covid geçiren bireylerin beyin görüntüleme bulguları ile covid geçirmeyenlerin bulguları arasında anlamlı farklar görülmüş.
Maddeler halinde bu farklılıkları sıralarsak;
-Beyindeki gri cevher miktarında belirgin azalma
-Orbitofrontal korteks ve parahipokampal girusta gri cevher/beyaz cevher kontrastında azalma. Yani beyindeki gri maddenin miktarının azalmasına bağlı gelişen bir radyolojik bulgu bu.
-Beyinde koku ile ilişkili olan primer olfaktör kortekste doku hasarını gösteren değişiklikler
-Beynin genelinde belirgin küçülme
Bu konuyu paylaşmam üzerine birçok soru geldi. Sorulardan birisi bu hastaların ağır hastalar olup olmadığıydı. Çalışmanın yöntemini incelediğimde, normalde başka bir çalışmanın katılımcıları (UK Biobank) bu çalışmaya dahil edildiğinden böyle bir klinik değerlendirme yapılamadığını gördüm. Fakat belirtilen önemli bir detay vardı. Çalışmaya alınan 401 covid geçiren bireyin sadece 15 tanesinde hastane yatışı gerçekleştirilmiş. Geri kalanların hastaneye yatış ihtiyacı olmamış. Bu elbette ki hastaların klinik durumları hakkında detaylı bilgi vermez (ki zaten çalışmanın tartışma kısmında eksiklik olarak bunu belirtmişler). Fakat bize kabaca hastaların çoğunun durumunun hastane yatışı gerektirecek kadar ağır olmadığını gösterir. Bu elbette ürkütücü bir durum ve detaylı yeni çalışmalar yapmak gerekiyor.
İlerleyen dönemde bu kişilerin ne kadarında demans gelişiyor, demans gelişimine bir katkı sağlıyor mu, bunların hepsi araştırılmalı. Sizlerden gelen bir başka soru da covid geçiren çocuklarda da bu etkilenme olmuş mudur şeklindeydi. Dediğim gibi henüz çalışması yok. Bu konuda size kişisel görüşümü söyleyebilirim. Çocukların beyin gelişimi 22 yaşına kadar devam eder. Çocuklar bu konuda çok avantajlılar. Herhangi bir hasar olsa da beyin gelişimi devam ettiğinden rahatlıkla tamir edebilirler (hasar çok büyük olmadıkça).
Bu yüzden şu aşamada çocuklarımız için endişelenmemize gerek yok. Erişkinlerde de yaşla birlikte etkilerinin daha belirgin hissedileceğini ön görüyorum. İleride yeni çalışmalarla hep birlikte göreceğiz.
DR. SEVDA SARIKAYA / AKŞAM GAZETESİ
